300 თეთნულდელი ძმა - 1223 წელს, ლიხის ქედის დაცვის დროს დაღუპულ მეომართა რაზმი, რომელიც 300 სვანი ძმისგან შედგებოდა. 300 ძმისა და მათი დედის მამაცური თავდადება ბევრ თანადროულ მატიანესა და ხალხურ გადმოცემებში აისახა.
'''წყაროები'''
300 თეთნულდელი ძმის შესახებ ძირითად წყაროს XIV საუკუნის ქართველი მემატიანის ავგაროზ ბანდაისძის თხზულება „მატიანე იმიერ საქართუელოისა" წარმოადგენს. ავგაროზ ბანდაისძე აღწერს 1223 წელს საქართველოში შემოჭრილი მონღოლური ურდოების ბრძოლას გიორგი IV ლაშას წინააღმდეგ. ავგაროზ ბანდაისძე აღნიშნავს, რომ იმავე წელს, ხუნანის ბრძოლაში დამარცხების შემდეგ, გიორგი IV-ს ჯარმა უკან დაიხია, მონღოლებმა კი ჯებესა და სუბუდაის მეთაურობით გააგრძელეს შეტევა და ლიხის ქედამდე მიაღწიეს, სადაც გააფთრებულ წინააღმდეგობას გადააწყდნენ 300 თეთნულდელ ძმასთან ბრძოლაში.
სხვა წყაროებიდან აღსანიშნავია XIII საუკუნის სლავური ქრონიკა (ანონიმი ავტორით), რომელიც კალკასთან რუსთა ჯარის დამარცხებასთან ერთად, აღწერს მონღოლთა ლაშქრის გზას რუსეთამდე და ასახელებს ლიხის ქედთან მომხდარ შეტაკებას, რამაც მონღოლები აიძულა უკან დაეხიათ საქართველოდან და ჩრდილოეთისკენ აეღოთ გეზი. მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტში არ გვხვდება 300 თეთნულდელი ძმის შესახებ მასალა, მოცემულია მინიატურა, რომლის მინაწერის მიხედვით, აშკარაა, რომ მასზე გამოსახულია სცენა 300 თეთნულდელი ძმის ცხოვრებიდან. განსაკუთრებით მრავალფეროვანია ხალხური გადმოცემები. მათი უმრავლესობა შექმნილია სვანეთში, თუმცა გვხვდება საქართველოს სხვადასხვა კუთხეშიც. „ძმანი იბრძოდნენ მამაცად, მტერი მოდრიკეს ძლიერი" - ეს სტრიქონი კი ცნობილი ხევსურული ლექსიდანაა, რომელიც ასევე 300 ძმის ისტორიას ეძღვნება. 300 თეთნულდელი ძმის მამა არდაშელ თეთნულდელი აკადემიკოს ვაჟა შათირიშვილის მოსაზრებით იყო შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის" ერთ-ერთი გმირის, ნურადინ ფრიდონის პროტოტიპი.
არქეოლოგიური მასალა 300 ძმის ამბის ორ დეტალზე მიგვითითებს. ადგილზე, სადაც ბრძოლა მოხდა, არქეოლოგიურად გამოვლინდა მონღოლური ისრის და შუბის პირები და აბჯრის ფირფიტები, ხოლო მახლობლადვე ნაპოვნია უზარმაზარი აკვნის ნაშთები, თუმცა ის ძლიერაა დაზიანებული და მხოლოდ რკინის ნაწილებიღა შემოგვრჩა, რომელიც დღეს სვანეთის სამხარეო მუზეუმში ინახება.
'''ისტორია'''
სამასი თეთნულდელი ძმა არდაშელ თეთნულდელის, სვანეთის ერისთავის ჩუხჩარხის ვაჟები იყვნენ. არდაშელ თეთნულდელი გიორგი III-ს ლაშქრობებში გამოჩენილი მხედარი იყო. ხალხური თქმულების მიხედვით მისი სიმაღლე 11 ბრჭალი იყო, ხოლო არდაშელის ხმალი 2 ფუთამდე იწონიდა. ამ ცნობილი გმირის შესახებ ისტორიული წყაროები მწირ ცნობებს გვაწვდიან, თუმცა საქართველოს შუა საუკუნეების ისტორიისთვის უჩვეულოა ის ფაქტიც, რომ მატიანეებში აისახა ცნობები ისეთი ადამიანის შესახებ, რომელიც არ წარმოადგენდა მაღალ არისტოკრატულ ფენას.
არდაშელ თეთნულდელი გადმოცემის მიხედვით ბასიანთან ბრძოლაში დაიღუპა (1202 წ.), ამიტომ როდესაც 1223 წელს მეფე გიორგი IV ლაშას ბრძოლა მოუწია მონღოლების შემოჭრილ ლაშქართან, არდაშელის მაგივრად მეფის ლაშქარში მისი სამასი ვაჟი გამოცხადდა.
როგორც ავგაროზ ბანდაისძე გადმოგვცემს, გიორგი IV ლაშამ არ დაუცადა დასავლეთ საქართველოდან მომავალ 300 თეთნულდელ ძმას და საბრძოლო მოქმედებები მათ გარეშე წამოიწყო. ხუნანის ველზე ბრძოლაში ის სასტიკად დამარცხდა ჯებესა და სუბუდაის ლაშქართან, დაიჭრა და უკან დაიხია. მეფის მსტოვარმა 300 თეთნულდელ ძმას ლიხის ქედის მახლობლად მიუსწრო და გიორგი IV-ს ბრძანება გადასცა - ძმებს უნდა დაეცვათ დასავლეთ საქართველოში გადასასვლელი ერთადერთი გზა იქამდე, სანამ მეფე ახალ ლაშქარს არ მოუყრიდა თავს. თეთნულდელებმა პოზიციები დაიკავეს ქედზე და მონღოლთა გამოჩენას დაელოდნენ.
ჯებემ და სუბუდაიმ მყისვე წამოიწყეს იერიში თეთნულდელ ძმათა პოზიციებზე. „მატიანე იმიერ საქართუელოისას" მიხედვით ძმებს ემოსათ „თორნი" და შეიარაღებულნი იყვნენ „ლახუარითა მძლავრითა, მშუილდითა მისრისა ქუეყანისა". უფროს ძმას კი ეპყრა მამის, არდაშელის მახვილი, რომელიც გამოჭედილი იყო თეთნულდის მთის ძირას.
მტრის ისრების წვიმის ქვეშ, ძმები ახერხებდნენ დაეცვათ უღელტეხილი მტრის შემოტევისგან. არ აძლევდნენ საშუალებას მონღოლებს, გადაელახათ წინაღობები და შეჭრილიყვნენ იმიერ საქართველოში. განრისხებული ჯებეს ბრძანებით მეომრებმა ისრები დაუშინეს ძმებს. მათი ნაწილი ამოხოცეს, დანარჩენებზე კი იერიში მიიტანეს ჩამოქვეითებულმა მონღოლებმა. გააფთრებული ბრძოლა დიდხანს გრძელდებოდა და მონღოლები ვერ ახერხებდნენ ძმების დამარცხებას, სანამ ერთმა რაზმმა, თვითონ ჯებეს მეთაურობით ფლანგიდან არ შეუტია ქართველებს. ძმები მამაცურად იღუპებოდნენ და თან მრავალ მონღოლს ცელავდნენ დაუღლელი მკლავით. როგორც ავგაროზ ბანდაისძე გადმოგვცემს, სამასი თეთნულდელი ძმის სიმამაცემ მონღოლთა რიგებში პანიკა გამოიწვია, ისრების წვიმა ვერ აჩერებდა მათ და ამაყად აფრიალებდნენ ქართველთა დროშას „გორგასლიან-დავითიან-თამარიანს". როდესაც ყველა მათგანი დაიღუპა, სიჩუმემ დაისადგურა. არდაშელის ხმალს მონღოლი მეომარი დასწვდა, მაგრამ ვერ მოერია, ვერ აღმართა გამარჯვების ნიშნად. ამ დროს ქალის საზარელმა კივილმა შეძრა მონღოლ მეომართა რიგები. ქედის წვერზე თეთნულდელთა დედა იდგა. იგი თავის დახოცილ ვაჟებს დასტიროდა. „ღუარა ცრემლი დიაცმა და ჰკიოდა დიდ ხმაზედ" - აღნიშნავს მემატიანე. კლდის ქიმზე უზარმაზარი აკვანი იყო აღმართული, რომელშიც დედა თავის სამას ვაჟს არწევდა. ეს იყო „სიგრძით წყრთა 69 და განი ჰქონდა 13 წყრთა". აკვანი ჯაჭვებით იყო იყო შეკრული. მისი სიმძიმისგან კლდიდან ქვები ცვიოდა. ამ დროს ქალმა ხელი ჰკრა აკვანს და ის საშინელი გრუხუნით დაეშვა მთის ფერდობებზე. უზარმაზარ ლოდებთან ერთად დაეცა ის მონღოლთა წინა რიგებს და უამრავი მეომარი მოსრა. გზა კი ისე ჩახერგა, რომ ვერცერთი მეომარი ვერ გაივლიდა. გმირი დედა უფსკრულში გადაეშვა და თავის შვილებთან ერთად დალია სული.
სამასი ძმის გმირობას უკვალოდ არ ჩაუვლია, ქართველებმა მოახერხეს შეეკრიბათ ახალი ჯარი და მოეჭრათ ჯებესა და სუბუდაის ლაშქრისთვის იმიერ საქართველოსა და თბილისისკენ მიმავალი გზები. მონღოლმა სარდლებმა დატოვეს ქვეყანა და დარუბანდის კარის გავლით ჩრდილოეთ კავკასიაში გადავიდნენ.
უკეთ შევისწავლოთ საქართველოს ისტორია
Комментариев нет:
Отправить комментарий