არგონავტები, ოქროს საწმისი, კოლხეთი, იაზონი და მედეა, აიეტი და
აფსირტე ანტიკური ხანიდანვე, როდესაც აპოლონიოს როდოსელი თავის „არგონავტიკას"
წერდა, ეს თემები თუ პერსონაჟები, მუდამ აქტუალური იყო და მათ მიმართ დიდი ინტერესი
არსებობდა. როდის მოხდა ეს საოცარი ამბავი? რა იყო ოქროს საწმისი და საიდან მოხვდა
ის კოლხეთში? ვინ იყვნენ არგონავტები სინამდვილეში? ასეთი უამრავი კითხვა ჩნდება და
მათზე პასუხის გაცემა ძალიან რთულია. ჩვენს ხელთ არსებული წყაროები - აპოლონიოს როდოსელისა
(ძვ.წ. III ს.) და ვალერიუს ფლაკუსის (I ს.) „არგონავტიკები", ფსევდო-ჰიგინუსისა და ფსევდო-აპოლოდოროსის,
ჰესიხიუსის თხზულებები საკმაოდ დაწვრილებით აღწერენ ამ ძველბერძნულ ეპიკურ ისტორიას,
მაგრამ ეს მედლის ერთი მხარეა, ჩვენ ვხედავთ მოვლენებს ისე, როგორც ეს ბერძნებს სურდათ
და მათ წარმოდგენაში იყო. იაზონი დიდებული გმირია, რომელიც სხვა ბერძენ გმირებთან ერთად
მიეშურება საშიშ მოგზაურობაში ოქროს საწმისის მოსაპოვებლად და უკან გამარჯვებული ბრუნდება
კოლხეთის მეფის ქალიშვილ მედეასთან ერთად.
იაზონი და მედეა (ჯონ უილიამ უოთერჰაუსის ნახატი, 1907 წ.)
ამ ისტორიას გვთავაზობენ ზემოთ მოყვანილი
წყაროები, მაგრამ ევროპულ არქივებსა და ბიბლიოთეკებში ხანგრძლივი კვლევა-ძიების შემდეგ,
განსაკუთრებით იმ მხარეებში, სადაც ლოგიკურად არ მივყავართ ოქროს საწმისის ისტორიას,
ბევრი საინტერესო ცნობის მოპოვება მოხერხდა. განსაკუთრებული მადლობა გვინდა გადავუხადოთ
ისლანდიის ეროვნულ მუზეუმსა და ბიბლიოთეკას (ისლანდიის ეროვნული და საუნივერსიტეტო
ბიბლიოთეკა - Háskólabókasafn) და ამ შესანიშნავი სამეცნიერო კერის დირექტორს, ბატონ
ბენედიქტ მაგნუსონს, რომელიც უანგაროდ გვეხმარებოდა ჩვენი კვლევის დროს და სწორედ მისი
დახმარებით მოხერხდა ყველაზე მნიშვნელოვან დოკუმენტზე - „სვანჰილდის საგაზე" წვდომა.
ისლანდიის ეროვნული და საუნივერსიტეტო ბიბლიოთეკა
სვანჰილდის საგა, ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე მონუმენტური სკანდინავიური
საგა, რომელიც კი დღემდე შემორჩენილა. ის დაწერილია ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში, მაგრამ
სამწუხაროდ პირველადი ხელნაწერი შემორჩენილი არ არის, გარდა ცალკეული აბზაცებისა, რომლებიც
რუნების ქვებზეა ამოკაწრული. ისლანდიის ბიბლიოთეკაში დაცული ხელნაწერი, რომელიც აქ
ნორვეგიიდან მოხვდა XIII
საუკუნეში, როდესაც ცნობილი პოეტი
და ისტორიკოსი (Heimskringla-ს ავტორი), სნორი სტურლუსონი, ხომალდ „ოდინის ამოთხრილი თვალით" გაემგზავრა ისლანდიაში და თან წაიღო ხელნაწერთა ნაწილი. ჩვენ ხელთ არსებული
ხელნაწერი სწორედ XIII საუკუნით თარიღდება და დიდი ალბათობით, ის სნორი
სტურლუსონმა გადაწერა უფრო ძველი ხელნაწერებიდან. რასაკვირველია, წყაროთმცოდნეობის
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემაა ძველი ტექსტების გადამწერების მიერ შეცვლილი ცალკეული
სიტყვები თუ აბზაცები, მაგრამ ჩვენ ნორვეგიაში მოგზაურობისას, სადაც გიდობას გვიწევდა
ოსლოს უნივერსიტეტის პროფესორი ჩანდრაგუპტა მანდერე, შევადარეთ ტექსტის ნაწილები ოსტფოლდისა
და ფინმარკის მხარეების რუნულ ქვებზე ამოკაწრულ აბზაცებს და ისინი ფაქტობრივად იდენტური
აღმოჩნდა, რამაც იმედი მოგვცა დანარჩენი ტექსტის ორიგინალთან სიახლოვეში და ამაში მალე დავრწმუნდით.
ისლანდიის ეროვნული და საუნივერსიტეტო ბიბლიოთეკის დირექტორი ბატონი ბენედიქტ მაგნუსონი
სვინჰილდის საგა მოგვითხრობს უხსოვარი დროის ისტორიას, რომელიც
ჩვენის აზრით დაახლოებით ჩვენს წელთაღრიცხვამდე II ათასწლეულის
დასასრული უნდა იყოს. ეს შუა საუკუნეების ნორვეგიელთათვის ძალიან დიდი დრო იყო და შესაბამისად,
თარიღის ნაცვლად „უხსოვარ დროს" იყენებენ. საგა მოგვითხრობს ნორვეგიელი იარლის,
სვანჰილდის ამბავს, რომელიც თავისი ბრტყელძირიანი დრაკარითა და ორი კნარით გაეშურა
შორეულ მოგზაურობაში და შინ აღარ დაბრუნებულა. მხოლოდ მათმა შთამომავლებმა მიიტანეს
ამბავი ნორვეგიამდე, სადაც ამ ამბავს ეს საგა მიეძღვნა. აქვე საშუალება გვეძლევა „არგონავტიკის"
ყველაზე საინტერესო დეტალს „ოქროს საწმისს" შევეხოთ. სვანჰილდის საგის მიხედით,
ნორვეგიაში იმ დროს ბინადრობდა თოვლის ლეოპარდის, სნიოლეოპარდის (Snøleopard) განსაკუთრებული სახეობა. ისინი ყველაზე მაღალ მთებზე, მიუდგომელ ადგილებში ცხოვრობდნენ,
ოქროსფერი, სქელი ბეწვი ჰქონდათ. სნიოლეოპარდის დაჭერა მრავალი მონადირის სურვილი იყო და ბევრი ცდილობდა მის მონადირებას, მაგრამ უშედეგოდ.
მხოლოდ ერთმა, სვანჰილდმა შეძლო მთა გალდჰოპინგენზე ასვლა და სნიოლეოპარდისათვის მახის დაგება.
სნიოლეოპარდი ორმოში ჩავარდა და მოკვდა. სვანჰილდმა ის გაატყავა და როდესაც იარლ
ტოივოინენის მიერ აოხრებულ სამშობლოს ტოვებდა, სნიოლეოპარდის ბეწვი, როგორც თავისი უდიდესი განძი,
ერთ-ერთ ხომალდზე ჩამოკიდა და თან წაიყვანა. ამ დროიდან სვანჰილდის აფრებზე გამოსახული
იყო სნიოლეოპარდის თავი.
მთა გალდჰოპინგენი
„ტოივონენი და მისი ფირდი ერთად დაესხნენ სვანჰილდს, გადაწვეს სახლი,
ცეცხლს მისცეს სოფელი. გადარჩა სვანჰილდი და სამოცხდა-ცხრა ჰუსკარლი მისი, გაცურეს
შორეულ ზღვაში, უცხო სანაპიროებისაკენ, გაცურეს და უკან აღარ დაბრუნებულან" (სვანჰილდის
საგა)
სნიოლეოპარდი ინდოეთიდან. სამწუხაროდ ნორვეგიული სნიოლეოპარდი გადაშენებულია
შემდგომი ნაწილი მოგვითხრობს, როგორ გადალახა სვანჰილდმა დიდი ზღვები, გაკვეთა ჰერკულესის სვეტები და მიაღწია საბერძნეთს. ვიკინგთა ესკადრას აქ შეუერთდა მცირე ბერძნული ხომალდი, რომელსაც არგონავტების ცნობილ მითში „არგოს" უწოდებდნენ. მასზე იყო ოცი მეზღვაური და მეთაურად კი ჰყავდათ იაზონი, რომლის სახელი სკანდინავიურ საგაში იესნად მოიხსენიება, იაზონმა დაინახა სვანჰილდის სნიოლეოპარდის ოქროსფერი ტყავი და მისი ხელში ჩაგდება მოინდომა, სწორედ ეს იყო მისი მიზანი, როდესაც ვიკინგთა ხომალდებს აედევნა. მოგზაურებმა ერთად გადაკვეთეს ზღვა, რომელსაც ბერძნები Euxinus Pontus-ს უწოდებდნენ და მივიდნენ კოლხეთამდე. სანაპიროსთან მათ დახვდათ მძლავრი კოლხური ფლოტი, რომლის მეთაურმა სუბმარხიოსმა, მას შემდეგ, რაც შეიტყო სტუმრების ვინაობა და ისიც, რომ სამტროდ არ იყვნენ მოსულები, მეფესთან გაგზავნა ქალაქში, რომელსაც სვანჰილდის საგაში ცხელი ქალაქი ეწოდება, ბერძნულ წყაროებში კი აია. საგაში აღწერილია როგორი დიდებული დახვედრა მოუწყო ვიკინგებს კოლხთა მეფე აიეტმა. ცალკე ამბავია იაზონის მიღებაც. იაზონი დიდებული სამეფო აღჭურვილობით ჯერ კიდევ ხომალდშივე ამირანი ჰგონებიათ კოლხებს. როდესაც ის ხომალდიდან მიწაზე გადმოხტა ისეთი გრუხუნის ხმა იყო, კოლხთა მეფეს აიეტს ეგონა ამირანი ჩამოვიდა მთიდანო და მაშინვე მისი მიპატიჟება ბრძანა. მეფე, რომელსაც ვაჟი არ ჰყავდა, იაზონს გადაეხვია და გულში გაუელვა. რა მამაშვილური სიყვარული იგრძნობაო. აიეტს თავი ღმერთად მიაჩნდა და იაზონი ღმერთის შვილად წარმოედგინა, თითქმის დარწმუნდა რომ ის ამირანი იყო. მთელი კვირა გაგრძელებულა დიდი ნადიმები, რომლებზეც ასი ხარი და ორასი ცხვარი დაიკლა, ღვინო კი იმდენი დაილია, სკანდინავიელი სკალდი ზღვას ადარებს.
სკანდინავიური რქიანი მუზარადი
განსაკუთრებით საინტერესო ეპიზოდია და გამოყოფის ღირსია, სვანჰილდისა
და კოლხების მეფის აიეტის შეჯიბრება ღვინის სმაში. საგის მიხედვით, სვანჰილდი ცნობილ
მსმელად ითვლებოდა ნორვეგიაში და კოლხეთშიც ტოლს არ უდებდა ადგილობრივ ფალავნებს. მხოლოდ ერთმა კაცმა შეძლო მასთან შეჯიბრება,
ეს იყო თავად კოლხთა მეფე აიეტი, რომელსაც არ სურდა უცხოელს მისთვის რამეში ეჯობნა.
სვანჰილდი და აიეტი სმას შეუდგნენ. ორივე ცლიდა და ცლიდა საწმისს, კოლხურ თასს და კიდევ ავსებინებდა
მონებს. ბოლოს სვანჰილდს მეტის დალევა აღარ შეეძლო, მეფემ კი, რომელიც დალევის შემდეგ
ყოველ საწმისს მიწაზე ანარცხებდა და ამსხვრევდა და მეტი საწმისი ხელთ აღარ შერჩა, ხელი ჩაავლო
სვანჰილდის რქებიან მუზარადს, რქა მოაგლიჯა, ღვინით ბოლომდე გაავსო და დალია. როგორც ჩანს, ამის შემდეგ დამკვიდრდა საქართველოში
რქით ანუ ყანწით ღვინის დალევა (ამითვე მტკიცდება რომ ვიკინგებს მართლაც ჰქონდათ რქები მუზარადებზე), ეს მეფე აიეტის ვიკინგთა იარლ სვანჰილდზე გამარჯვების
ნიშანი გახდა. გაოცებულ სვანჰილდს, რომელიც აქამდე სმაში არავისთან დამარცხებულა, უბრძანებია
მისი ხომალდიდან ჩამოეხსნათ სნიოლეოპარდი ტყავი და ის საჩუქრად მიართვა კოლხთა მეფეს.
მეფე აიეტმა სიამოვნებით მიიღო ძღვენი, რომელსაც „ოქროს საწმისი" უწოდეს, რადგან სვანჰილდმა ის საწმისებით შეჯიბრში წააგო (აქედან მოდის თანამედროვე ქართული სიტყვა „სასმისიც"). თავისი გამარჯვებისა და კოლხეთის დიდების ნიშნად, უზარმაზარ მუხის ხეზე გააფენინა.
მეორე აღსანიშნავი ეპიზოდია სვანჰილდის კოლხეთის მთებში. „შეჰფენია სვანთა სოფლები უმაღლეს მთებს, რომელთა მსგავსი არ არის სხვაგან
გარდა ჩვენ სამშობლოში" - გვეუბნება სკანდინავიური საგა. იქვე მოტანილია სვანჰილდის სიტყვები. ის მთაზე ასულა
და უთქვამს: „აქ გრძნობ ყინვის გემოს". შემდეგ მუჭით თოვლი ჩაუდია პირში: „გემო
აქვს საამო, თითქოს ჩემი სამშობლოს თოვლი იყოს".
აქ გრძნობ ყინვის გემოს...
„დატოვა სვანჰილდ ქვეყანა კოლხთა, მეფე აიეტ და მისი ხალხი, გაემართა
ის შორეულ ზღვებისაკენ". აქედან უკვე საგა აღარ მოგვითხრობს ოქროს საწმისის შემდგომ
ისტორიაზე, ამიტომ იაზონის ამბავს უკვე ნეკიმ-რუფინ ფანაგორიელის (ძვ.წ. I ს.) „მსოფლიო წრეში" მოცემული დეტალებით ვავსებთ. ეს თხზულება საკმაოდ მოკლე აღწერას გვაძლევს, რადგან
მთლიანად „მსოფლიო წრე" ზოგადი სახის ნაწარმოებია და მასში ავტორი ძალიან ბევრ
ქვეყანასა და პიროვნებაზე მოგვითხრობს.
ვიკინგების წასვლის შემდეგ, იაზონს, რომელსაც დაუოკებელი სურვილი
ჰკლავდა ოქროს საწმისის ხელში ჩაგდებისა მას შემდეგ, რაც ის პირველად იხილა სვანჰილდის
ხომალდის ანძაზე, გადაუწყვიტავს მისი მოპარვა. იაზონი ამაყად დააბიჯებდა კოლხეთში, რომლის ქვიან მიწაზე მისი რკინის ქალამნები დიდ ხმას გამოსცემდა და ხალხს ის მართლაც ამირანი ეგონა. ყველა თაყვანს სცემდა და გზას უთმობდა. მან ამით ისარგებლა და მუხის ხიდან ოქროს საწმისი ჩამოხსნა. ამის შემდეგ იაზონმა კიდევ ერთხელ გააცურა აიეტი, რომელიც იაზონის ყველა ნაბიჯს თვალყურს ადევნებდა, იმხელა ხმაურს გამოსცემდა რკინის ქალამნები. იაზონი ქვიშიან ნაპირს დაუყვა, იქ სადაც დღეს ურეკია და მისი ფეხის ხმა აღარ ისმოდა. აიეტმა ვეღარ გაიგონა მისი ფეხის ხმა და კვალი დაეკარგა. მდინარე ფასისის სათავესთან იაზონმა რკინის ქალამნები გაიხადა და ის და მისი თანამგზავრები ღამით
არგოზე ავიდნენ, თან საწმისი წაიღეს, იაზონმა მოიტაცა კოლხეთის მეფის ქალიშვილიც (მედეა,
როგორც „არგონავტიკა" მოგვითხრობს), კოლხი გემთმშენებლები, კოლხურ ფლოტს კი ცეცხლი
გაუჩინა და ზღვაში გაცურა. ფლოტი მთლიანად დაიწვა და განადგურდა (ნეკიმ-რუფინი XII:34). როდესაც მეფეს ეს ამბავი შეუტყვია, ძალზე დამწუხრებულა და რამდენიმე
დღის შემდეგ თავი მოუკლავს. იაზონის შემდგომი ბედი მხოლოდ „არგონავტიკაშია" აღწერილი,
თუმცა რამდენად შეესაბამება ის რეალობას, ამაზე ლაპარაკი ძნელია. ფაქტად რჩება, რომ აიეტის გემთმშენებლების წაყვანისა და კოლხური ფლოტის დაწვის შემდეგ, საქართველოს ფლოტი აღარასდროს ჰყოლია.
ჩვენთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია არგონავტების ისტორიის ამ
ახალი დეტალების შემოტანა ქართულ ისტორიოგრაფიაში, იმედი გვაქვს, მომდევნო კვლევები
კიდევ უფრო მეტ ინფორმაციას მოგვცემს და გაამდიდრებს ჩვენ ცოდნას კოლხეთის დიდებული
წარსულისა და მისი გმირების შესახებ.
უკეთ შევისწავლოთ საქართველოს ისტორია
უკეთ შევისწავლოთ საქართველოს ისტორია
